
Gdzieś już to widziałam! Skąd się bierze déjà vu?
„Jeśli polecisz na fascynującą wycieczkę na Bora Bora i wejdziesz do hotelu, w którym nigdy nie byłeś, do pokoju, w którym nigdy nie spałeś, i zaczniesz mieć wrażenie déjà vu, to poszukaj, czy przypadkiem w kącie pokoju nie stoi lampa podobna do tej, jaka stała u twojej babci, lub czy nie wisi obrazek przypominający ci sceny z dzieciństwa. Poszukaj w otoczeniu czegoś znanego, bo to ta rzecz, przez nieuwagę, wywołała w twoim umyśle déjà vu” – tłumaczy dr Marcin Małecki, psycholog z Uniwersytetu Humanistycznego SWPS, który zajął się polskimi badaniami nad zjawiskiem déjà vu.
Przebadał on grupę 200 osób i z jego analizy wypływa wniosek, że wystarczy jeden znany nam element, by odczucie déjà vu odnieść do całej sytuacji. Podobne wnioski płyną z badania Elizabeth Marsh z Duke University i Alana Browna z Southern Methodist University. Naukowcy wykazali, że informacje, które rejestrujemy nieświadomie, są w stanie powrócić do nas później właśnie w postaci déjà vu.
„Déjà vu”, czyli ale to już było!
Określenie „déjà vu” pochodzi z języka francuskiego i oznacza dosłownie „już widziane”. To odczucie, że sytuacja, w której się aktualnie znaleźliśmy, już kiedyś nam się przydarzyła. Takie odczucia, przynajmniej raz w życiu, miało 67 proc. ludzi!
Déjà vu to taki „przebłysk”, pojawia się nagle, trwa bardzo krótko, a osoba go doznająca wie, że nie jest możliwe, by dana sytuacja już kiedyś się przydarzyła, a mimo to wydaje się ona bardzo znajoma.
Czytaj także: Podczas pandemii masz dziwne, intensywne sny? To bardzo dobrze!
Déjà vu, czyli reinkarnacja?
Próby wyjaśnienia tego zjawiska rozpoczęto już w starożytności. Zajmowali się tym między innymi filozofowie, w tym Platon czy Arystoteles. Na przestrzeni lat déjà vu próbowano tłumaczyć działaniem duchów, wiązano je także z reinkarnacją – przychodzimy na świat wiele razy, a gdzieś głęboko w pamięci zapisują się pewne zdarzenia z poprzednich żyć, które nagle nam się przypominają. Potem pojawiła się literatura fantastyczno-naukowa z teorią przenikania się równoległych światów.
Sprawna czy osłabiona pamięć
Jednak ostatnie odkrycia psychologów na temat déjà vu łączą ten fenomen z pracą ludzkiego mózgu. Akira O’Connor zajmujący się tym zjawiskiem stwierdził, że z dużym prawdopodobieństwem déjà vu to działanie naszego mózgu, który w ten sposób sprawdza pamięć i wysyła sygnał, jeśli istnieje rozbieżność między tym, co naprawdę przeżyliśmy, a tym, co jedynie sądzimy, że przeżyliśmy. O’Connor nie stwierdza jednak, czy déjà vu jest zatem dowodem na sprawność naszej pamięci, czy też przeciwnie – na jej osłabienie. Ustalono jednak, że déjà vu przydarza się częściej młodym osobom, u starszych ludzi raczej nie występuje, choć w przeszłości takiego zjawiska doświadczali.
Odwrócone déjà vu
Jamais vu jest zjawiskiem, które polega na błędnym rozpoznawaniu sytuacji, podczas których nasz mózg traci dostęp do informacji sugerujących mu, że zetknął się z nią już wcześniej. Według naukowców do jamais vu dochodzi wtedy, gdy nasza pamięć zostaje ograbiona z jednego bardzo ważnego elementu – osobistych doświadczeń. Powoduje to, iż nie zdajemy sobie sprawy z tego, że z daną osobą, sytuacją czy też faktem kiedyś się już zetknęliśmy.
Czytaj też: Jesteś taka, jakie są twoje wspomnienia! O pamięci rodzinnej i autobiograficznej mówi socjolog z SWPS